Hare Excellentie - 33 vrouwelijke ministers in Nederland #vrouwenindepolitiek

Sinds de invoering van het algemeen kiesrecht voor mannen in 2017 bepalen 39 vrouwelijke ministers mede het regeringsbeleid. Monique Leyenaar biedt een fascinerend kijkje achter de schermen van de Nederlandse politiek op het hoogste niveau in haar publicatie over 33 vrouwelijke ministers. In 1956 werd een minister de eerste keer als Hare Excellentie aangesproken ... Inmiddels zijn er 39 vrouwelijke ministers (inclusief die van Kabinet-Rutte III). 

Deze in 2016 verschenen publicatie las ik in de zomer van 2017. De titels van de hoofdstukken geven goed aan hoe 't proces gaat: '2. Gezocht: een capabele minister (vrouw)', '5 Ministerschap: besluitvorming en beleid', '6. Ministerschap: de media' en '7 Hare'. In hoofdstuk 1 gaat het ook over 'Er moet nog een vrouw bij' ... deze uitspraak doet denken aan de autobiografie van jaren 50 feminist Hilda Verwey-Jonker uit 1988 (noot 1).
Voor dit blog herlees ik hoofdstukken 2 en 6.

Gezocht: een capabele minister (vrouw)
D66 vond er drie en VVD, CDA en CHU ieder één. "Het ministerschap is een van de belangrijkste functies die de politiek kent, omdat het om een positie met macht gaat". (p 32). Ook in 2017 behoorde de personele samenstelling van de nieuwe regering Rutte III tot de laatste fase van de formatie. Net als in 2010 bij Rutte I (3 Hare Excellenties) vinden velen dat er te veel mannen minister zijn geworden. Mark Rutte vond de beste mensen, hij koos voor 'kwaliteit' en had graag meer vrouwen willen hebben. Mijn conclusie is dat hij en fractievoorzitter Zijlstra van de VVD te weinig vrouwen zochten en polsten.
Volgens Monique Leyenaar krijgt sekse als criterium "sinds eind jaren zeventig steeds meer gewicht. (p 36). Naast criteria zoals partijbinding, persoonlijkheid, politieke vrienden, leidinggevende, bestuurlijke en politieke ervaring hebben

Monique Leyenaar Hare Excellentie, 2016

"Mediavaardigheden ... in de loop der tijd meer gewicht gekregen met de toenemende verpersoonlijking van de politiek en de steeds sterkere aanwezigheid van de media in politiek Den Haag en de invloed daarvan op de publieke opinie". (p 39). "Een capabele minister is dus besluitvaardig, inspireert ambtenaren, beschikt over politiek-strategisch inzicht, weet te onderhandelen, is een goede debater, komt goed over op televisie, weet met de media om te gaan, is empathisch, beschikt over deskundige kennis op het terrein van het ministerie, is in staat een grote organisatie te leiden en heeft geen lijken in de kast." (p 40)
Een capabele vrouw was zeker de eerste vrouwelijke minister en minister in vier andere kabinetten in de periode 1956-1971: Marga Klompé van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk. (noot 2)

In 1977 komt er een eerste eigen staatssecretaris voor emancipatie Jeltien Kraaijeveld-Wouters in het kabinet-[Dries] Van Agt I. Ze hield zich bezig met de Emancipatienota en de Europese richtlijn voor gelijke behandeling van mannen en vrouwen. "De eis 'meer vrouwen in politieke functies' krijgt een plaats op de politieke agenda en ook vrouwelijke bewindslieden worden een media-item, zoals deze kop uit Het Vaderland "[op 31 december 1977] illustreert:
'De meisjes van Dries. Vijf vrouwen in een kabinet! Al weer 'n record'." (p 44).

Oeps met de kennis van NU over vrouwen in de politiek is de kop 'meisjes' voor een latere kanjer als rolmodel Neelie [Smit-]Kroes helemaal niet passend. (noot 3) Ditzelfde geldt uiteraard ook voor de eerste staatssecretaris voor emancipatie en latere burgemeester van Hilversum (1988-1997) Jeltien Kraaijeveld-Wouters.

Een belangrijke conclusie die ik deel 'Zichtbaarheid is een eerste vereiste om op de shortlist van de sleutelfiguren in het onderhandelingsproces te komen.' (p 56). En 'vrouwelijke kandidaten ontvangen doorgaans meer voorkeurstemmen dan mannelijke kandidaten'. (p 59 en noot 4).

Minister Jet Bussemaker (2012-2017) over de Tweede Kamer als leerschool "Dan merk je dat je zowel het ambtelijke vak van politicus beheerst, het is een kwestie van doen, weten en leren, en dat je de inhoud breed beheerst en ideeën hebt. Ik merkte dat ik steeds vaker dacht bij debatten die ik voerde: waarom doet die minister of staatssecretaris dat nu zo? Volgens mij kan het anders, beter.'' (p 62)

Ministerschap: de media
De waakhonden namens de burgers: de media ... zeker in de tijd toen er nog geen sociale media zoals Twitter bestond. Op donderdag 17 mei 2018 ontdekte ik via Twitter in 'Trends voor jou' dat @Sharon_Dijksma door de PvdA wordt voorgedragen als wethouder in Amsterdam! Op 19.5 lees ik dat zij ook een geboren Groningse is ;-). 

Hoofdstuk 6 begint met een aantal citaten die te maken hebben met beeld en beleid van Hare Excellentie, zoals 
"Diva d'Ancona op de sofa bij Peter Brusse: 'Pluk de dag'" en "IJsbeer Edith, een controlefreak wars van geneuzel". In de beschreven periode van de vrouwelijke ministers verschoof de aandacht naar de persoon en verbreedde het media-aanbod. "De opkomst van infotainment betekent dat van ministers wordt verwacht dat zij aan de tafel met gasten [op tv] niet alleen over hun eigen onderwerp kunnen praten, maar ook over tal van andere thema's ... Dat vereist weer andere mediacompetenties, net zoals de opkomst van de sociale media." (p 186/7).
Kort samengevat is 'de berichtgeving over vrouwelijke politici vaker gericht op uiterlijk, persoonlijke eigenschappen en het privéleven dan op politieke ervaring, deskundigheid en beleid'. (noot 5) Sowieso hebben Minister en Media elkaar nodig. "Ploumen heeft in het begin goed nagedacht over het beeld dat zij als minister wil neerzetten in de media. ... Juist in die eerste weken moet je strak regisseren en goed nadenken over wie wordt mijn woordvoerder en wat wordt mijn mediastrategie." (p 199) Verschillende boeiende paragrafen (200-214) schenken aandacht aan de verschil in aandacht voor uiterlijke kenmerken, kleding en privéleven tussen Hare en Zijne Excellenties. 
Sociale media zoals Facebook, Twitter en blogs bieden politici aanvullende mogelijkheden om mensen te informeren. Vrouwelijke ministers zijn uiterst voorzichtig in het gebruik ... de paragraaf gaat alleen over het gebruik door Minister Ploumen tijdens de regering Rutte-Asscher van haar Facebook-pagina en over het anders gaan gebruiken van Twitter door Minister Hennis. "Voorzichtigheid is ook de algemene teneur van de wijze waarop de ministers met de media proberen om te gaan." (p 217)

Zelf vind ik de huidige Minister van Emancipatie die pleit voor financiële onafhankelijkeheid van vrouwen Ingrid van Engelshoven (minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) en haar hoogste ambtenaar tot medio 2020 directeur Emancipatie Jacqueline Prins goed omgaan met Twitter. @IvanEngelshoven en @JacqPrins
Het gebruik van sociale media kan (veel) beter en dit geldt ook voor het gebruik tijdens de laatste verkiezingen die voor de gemeenteraad in 2018! (noot 6)

Noten met links naar meer informatie en kennis
1. Hilda Verwey-Jonker https://angermaneuropa.blogspot.nl/2014/07/hilda-verwey-jonker-jaren-50-feminist.html
2. Marga Klompé https://nl.wikipedia.org/wiki/Marga_Klomp%C3%A9
3. Neelie Kroes https://angermaneuropa.blogspot.nl/2014/11/wat-is-het-geheim-van-neelie-kroes-haar.html
4. Stem op een vrouw: resultaten 2017 https://angermaneuropa.blogspot.nl/2017/03/doe-jij-mee-op-153-met.html
5. ''Politicologe Donatella Campus constateert dat de media drie frames gebruiken in hun berichtgeving over vrouwelijke politieke leiders: dat van verzorger ('caretaker'), dat van buitenstaander ('outsider') en dat van hervormer ('someone who cleans up politics / agent of change')." (p 190/1 
6. #GR2018 Hoe gebruikte jij sociale media https://arinaangerman.com/2018/03/hoe-gebruikte-jij-sociale-media/

Wat is het geheim van NEELIE Kroes' succes?

Neelie Kroes is op het moment van schrijven van Neelie vicepresident van de Europese Commissie. De erg prettig leesbare biografie, met de toepasselijke ondertitel Brave meisjes schrijven zelden geschiedenis, is geschreven door Alies Pegtel (1969).

In 2010 vatte Alies Pegtel het plan op zich te verdiepen in de levensgeschiedenis van Neelie Kroes. Pegtel is historicus en werkt als freelance journalist onder meer voor Historisch Nieuwsblad, Maarten! en NRC Handelsblad. Haar interesse in Neelie Kroes is een politieke: Alies ‘leek het een interessant project om via haar leven te onderzoeken wat het vergt voor een vrouw om succesvol te worden en te blijven.’ (p. 10) Haar onderwerp boekte een indrukwekkend aantal aansprekende politieke successen. De vervoerseconoom Neelie Smit-Kroes werd in 1971 op 30-jarige leeftijd het jongste vrouwelijke Tweede Kamerlid tot dan toe. In 1977 werd zij op 36-jarige leeftijd de eerste vrouwelijke staatssecretaris op het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Van 1982-1989 was Neelie op datzelfde departement minister in het eerste en tweede kabinet-Lubbers. In 2004 werd Neelie Kroes de eerste Nederlandse vrouwelijke eurocommissaris; die functie legde ze in 2014 op 73-jarige leeftijd neer.

Alies Pegtel baseerde haar biografie op gesprekken met Neelie Kroes en vele anderen zoals VVD'ers Frits Korthals Altes en Ben Verwaayen, zakenvrouw Sylvia Tóth, op literatuur zoals ´n andere biografie Neelie Kroes. Hoe een Rotterdams meisje demachtigste vrouw van Europa werd door Stan de Jong en Koen Voskuil uit 2011 (noot 1) en archieven als: Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen en Atria, Kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis. Daarnaast gebruikte ze knipsels van de Volkskrant, De Telegraaf, Het Financieele Dagblad en andere magazines zoals Vrij Nederland en Opzij. Alies Pegtel zocht op verzoek van Neelie Kroes inhoudelijk advies van bekende wetenschappers op het terrein van de emancipatiegeschiedenis van vrouwen: Mieke Aerts en Marjan Schwegman. ‘Zij zetten me [Alies Pegtel] op het spoor om het leven van Neelie niet alleen vanuit het perspectief van de politiek te bekijken maar vooral vanuit het ondernemerschap.’ (p 15)

Neelie Kroes en de vrouwen in haar tijd

Wat ik heel goed vind aan Neelie is dat haar levensgeschiedenis verbonden is met die van andere studerende, gehuwde en politieke vrouwen in haar tijd. De titels van de dertien hoofdstukken laten dit persoonlijke verhaal in een breder perspectief prachtig zien. Enkele voorbeelden: ‘Mevrouw de Praeses’, ‘Met een kind in de Kamer’, ’Koningin van de voorpagina’, ‘Moeder van Ayaan’ en ’La grande dame van de Nederlandse politiek’. Dat Neelie Kroes als gehuwde vrouw fulltime bleef werken in dienst van derden, was uitzonderlijk. Minder dan 5 procent van de getrouwde vrouwen deed dat destijds. Door dit bredere perspectief is Neelie ook te lezen als een geschiedenis van de emancipatie van vrouwen in Rotterdam (waar Neelie tijdens de wederopbouw naar school ging en studeerde) en Nederland. 

  

Hoe werd en bleef Neelie Kroes succesvol?

Uit de biografie kies ik een drietal citaten die het antwoord door Alies Pegtel het beste aantonen, en mijns inziens ook aannemelijk maken.

1. Neelie Kroes kijkt zelden of nooit achterom: ’Terugblikken vindt ze zonde van haar kostbare tijd’. (p 14) ‘Het staat haar in de weg bij het leven in het heden, dat voor haar prioriteit verdient.’ (p 15)

2. Om een ‘klus te klaren’ zocht Neelie naar ‘het beste team om het specifieke karwei voor elkaar te krijgen. En de meest capabele mensen waren in haar ogen niet per definitie de hoogst zittende of langst dienende ambtenaren’. ( p 164)

3. Neelie Kroes is een ‘genderbender’, een typering die aangeeft dat ‘vrouwelijke politici naar keuze hun vrouwelijke of mannelijke kanten accentueerden. Ze waren doortastend, ambitieus en toonden geen emoties, maar waren toch op-en-top vrouw’. ( p 210)

Ook de grote dalen in het persoonlijke leven van Neelie Kroes worden beschreven. De laatste fase in haar huwelijken (met Wouter Jan Smit en Bram Peper) en vergeefse pogingen om lid raad van bestuur van een groot bedrijf, ‘female captain of industry’, te worden.

Alies Pegtel typeert Neelie Kroes mijns inziens ook terecht als ‘een ondernemer-politica, die vooral gericht is op het behalen van concrete resultaten’. (p 15) De combinatie politica en ondernemer komt in haar functie als Eurocommissaris Digitale Agenda (2009-2014) prachtig tot uiting. In Neelie’s eigen woorden “Politici creëren geen banen, ondernemers doen dat wel. We gaan die ondernemersmentaliteit stimuleren en de Europese start-ups voorbij hun comfortzone duwen.” (p 391)

Reflecties over Neelie als rolmodel

Neelie Kroes is volgens mij een inspirerende rolmodel voor verschillende generaties vrouwen zoals voor de freelance journalist en moeder Alies Pegtel, voor jonge vrouwen (digital natives) die leren coderen en apps te maken en bovenal voor politica’s. Graag had ik gelezen hoe en waar de koningin van het telefonisch en offline netwerken, Neelie Kroes, in de loop van de tijd haar contacten bijhield: namen (eigen en gehuwde), telefoonnummers, adressen (post en e-mail) en hoe en waar kennis met elkaar gemaakt.

Mooi vond ik de reflecties van andere politica´s en voorbeeldvrouwen zoals Nell Ginjaar-Maas (VVD), Hedy d’ Ancona (PvdA) en Ina Brouwer (CPN). En de verhalen door haar oud-studiegenoten uit Rotterdam: oud-premier Ruud Lubbers (CDA) en oud-burgemeester Bram Peper (PvdA). Ruud Lubbers’ indruk van ‘Neel die haar mannetje staat’ (p 211) in kabinet-Lubbers II en (ex-) echtgenoot Bram Peper ‘ze is actieachtig. En maar bellen, ze hing de godganse dag aan de telefoon’ (p 252). Daarvan staat een mooie foto in Neelie, waarbij ze beiden aan de ontbijttafel in Wassenaar al aan het bellen zijn. 

Neelie Kroes, Aletta Jacobs en haar geheim 

Neelie Kroes staat nu bekend ‘als voorvechtster voor de aanwezigheid van meer vrouwen op leidinggevende posities. In 2010 ontving ze hiervoor de Aletta Jacobs Prijs.’ (p 12) En hiermee is haar leven ook verbonden met de 120-jarige geschiedenis van de huidige Vereniging voor Vrouwenbelangen, Vrouwenarbeid en Gelijk Staatsburgerschap (noot 2) die net als zij strijdt voor emancipatie van vrouwen, voor meer vrouwen in de politieke besluitvorming en voor financiële onafhankelijkheid van vrouwen. Neelie Kroes was sinds de jaren 70 van de vorige eeuw een warm voorstander van financiële onafhankelijkheid van vrouwen. (p 276)  

Dankzij een maatschappelijke ontwikkeling als ‘Er moet een vrouw in’ de Europese Commissie (noot 3) is Neelie tenslotte eurocommissaris geworden. En de grootste succesfactor van Neelie Kroes - haar geheim?! - is volgens mij dat zij ‘ja, ik wil (graag)’ durft te zeggen en te doen! Ze durft risico's te nemen en leert van haar fouten.

Gelukkig voor Neelie Kroes veranderde de betekenis van sekse tijdens haar leven aanzienlijk. Het is nu immers (bijna) helemaal OK om rood gelakte nagels te hebben, hoge hakken te dragen en in de ‘derde leeftijd’ te werken. Via Neelie ‘haar uitzonderlijke levensloop’ krijgt de geschiedenis van vrouwen als politica’s aan de top ‘een gezicht’! En voor Neelie, haar auteur Alies Pegtel, mij en andere vrouwen deed en doet sekse er echt wel toe!

Noten 

1.Biografie Neelie Kroes verbonden met Stratego, the next level en de derde leeftijd http://angermaneuropa.blogspot.nl/2013/02/biografie-neelie-kroes-verbonden-met.html 
2. Eurocommissaris Neelie Kroes verbonden met wereldreis Aletta Jacobs #e-skills #IAW http://angermaneuropa.blogspot.nl/2012/03/eurocommissaris-neelie-kroes-verbonden.html
3. 'Er moet een vrouw in' is ontleend aan Hilda Verwey-Jonker: jaren 50 feminist, opinion leader en voorbeeldvrouw
 http://angermaneuropa.blogspot.nl/2014/07/hilda-verwey-jonker-jaren-50-feminist.html

Boekpresentatie Neelie, brave meisjes schrijven zelden geschiedenis aan de Erasmus School of Economics Centennial, 15 mei 2014

Hilda Verwey-Jonker: jaren 50 feminist, opinion leader en voorbeeldvrouw

Het derde gedeelte 'Autoriteit' in de biografie Drift & Koers over Hilda Verwey-Jonker (1973 - 2004) begint Margit van der Steen met "Hilda Verwey-Jonker werd oud zoals ze geleefd had en bleef actief voor de publieke zaak." (p. 381) In plaats van als bestuurder veelvuldig te vergaderen gaf ze als 'spraakmakende socioloog' interviews aan dagbladen en magazines, en publiceerde ze vele artikelen in vaktijdschriften en bijdragen aan beleidsrapporten. 
In 1973 - in het jaar dat ze 65 werd en in de 'derde leeftijd' - ging ze drie jaar parttime als wetenschappelijk hoofdmedewerker sociologie werken aan de universiteit Utrecht. En in 1988 publiceerde ze haar persoonlijke ervaringen in haar autobiografie Er moet een vrouw in. 

Jaren 50 feminist en prijs Aletta Jacobs in 2000
Ik ken Hilda Verwey-Jonker vooral als ´studente´ eigentijdse geschiedenis begin jaren 80 uit het archief als presidente van de Vereniging voor Vrouwenbelangen, Vrouwenarbeid en Gelijk Staatsburgerschap in de jaren vijftig, en uit haar pleidooien en acties voor Gelijke Behandeling van gehuwde vrouwen: juridisch handelingsbekwaam en buitenshuis mogen werken. 
Ik herken de typering van Margit "Hilda Verwey-Jonker was bij uitstek een exponent van het jarenvijftigfeminisme waarin uitsluiting en achterstelling bekritiseerd werden met een beroep op expertise, internationale verdragen en argumenten van redelijkheid en rechtvaardigheid...het accent lag op juridische aanpassingen van wet- en regelgeving." (p. 383/4). Hilda Verwey-Jonker zette hierbij de maatschappelijke context, de meningen en de cijfers altijd goed op 'n rijtje. 
In 1954 was het 60 jaar geleden dat de Vereniging voor Vrouwenkiesrecht werd opgericht en 100 jaar geleden dat Aletta Jacobs werd geboren. Als presidente van Vrouwenbelangen ontving Hilda koningin Juliana toen bij de herdenking van de oprichting van de Vereniging. (p. 451) In 2000 kreeg Hilda Verwey-Jonker de prijs die naar Aletta Jacobs is genoemd voor haar verdiensten en voorbeeldfunctie op het terrein van de vrouwenemancipatie. (p. 445)

'Opinion leader' met typemachine
Hilda Verwey-Jonker hield zich in besturen, commissies, sociale wetenschap en beleidsontwikkeling naast vrouwen ook vele jaren bezig met arbeiders, vluchtelingen en ouderen. "Ze bracht verschillen aan tussen generaties, tussen hoger en lager opgeleiden, tussen getrouwden en ongehuwden, tussen oud en jong, tussen allochtoon en autochtoon en dominant en minder machtig." (p. 387) ''Haar onderzoek had een politieke en maatschappelijke impact. Op de grens van wetenschap, beleid en politiek kwam zij het beste tot haar recht." (p. 394)
Als 'opinion leader' tikte zij veelvuldig op haar typemachine zoals te zien is op 'n foto ter gelegenheid van een reportage over 100 jaar sociaal democratie in 1994. (p. 447) Tikkend voor haar analyses van fasen en processen in emancipatiebewegingen, en voor het zeer uitgesproken beschrijven van haar ervaringen zoals die als oudere vrouw met discriminatie. 

Marie Anne Tellegen 'Er moet een vrouw in'
Door in het derde gedeelte van deze biografie over Hilda Verwey-Jonker te lezen, zoek ik op Google naar Marie Anne Tellegen en heb ik behoefte de autobiografie van Hilda Verwey-Jonker Er moet een vrouw in uit 1988 te herlezen. En de inhoud te verbinden met mijn artikel uit 1986 en doctoraalscriptie uit 1985 over de 'oudste emancipatievereniging' de Vereniging voor Vrouwenbelangen, Vrouwenarbeid en Gelijk Staatsburgerschap 1949-1967 en met ´Vrouwen mogen niet vechten´ uit de biografie van Margit van der Steen. Deze inhoud en verbinding wil ik in 'n ander blog gaan beschrijven.
Tenslotte een treffende passage over Marie Anne Tellegen. "Door toedoen van Tellegen werd het devies 'Er moet een vrouw in' nogal eens tot uitvoering gebracht, zoals bijvoorbeeld in de afvaardiging naar de eerste Algemene Vergadering van de Verenigde Naties." Deze digitale biografie is geschreven door de biografe van Aletta Jacobs: historica Mineke Bosch :-) 
Hilda Verwey-Jonker vroeg voor haar tachtigste verjaardag als cadeau 'n bijdrage voor het Marieanne Tellegenfonds (p. 423) en stelde het prijzengeld voor de Aletta Jacobsprijs beschikbaar voor het schrijven van een biografie over Marie Anne Tellegen (of over Liesbeth Ribbius Peletier). Dus Marie Anne was volgens mij 'n heel groot voorbeeld voor Hilda!

Meer lezen over activiteiten bij VN, Vrouwenbelangen en SER
1. blog Hilda Verwey-Jonker bij CSW in New York en Vrouwenbelangen: vrouwen in de politiek
http://angermaneuropa.blogspot.nl/2011_05_01_archive.html
2. blog 'Een insluipster in de SER': Hilda Verwey-Jonker http://angermaneuropa.blogspot.nl/2011_06_01_archive.html